Het stockholmsyndroom van het aandeelhouderskapitalisme

Door: Leen Paape en Leo van de Voort

Kapitalisme, en de steeds vernietigender variant ‘aandeelhouderskapitalisme’, is het ‘stockholmsyndroom’ van de westerse wereld – het verschijnsel dat iemand die is gegijzeld sympathie krijgt voor een gijzelnemer. Na een worsteling van eeuwen met deze veeleisende indringer, zijn we te veel en steeds onvoorwaardelijker van hem gaan houden. En we kunnen ons ook moeilijk voorstellen dat veel van wat onze wereld én planeet nu extreem bedreigt, juist dáárin haar oorsprong vindt. Echter, kapitaal is van middel doel geworden, van een collectief middel tot een individueel (aandeelhouders)doel. En dat steeds meer in extremis.

Zo zette Unilever’s CEO Hein Schumacher onlangs flink wat ESG-ambities bij het grofvuil (dat verdient niet genoeg), er is sprake van ‘graaiflatie’, ongebreidelde inkoop eigen aandelen, belastingontwijking, etc. De aandeelhouder – en dat zijn we allemaal – vaart er wel bij. Op korte termijn welteverstaan. Het heeft er meer dan schijn van dat ‘geld’ en (misplaatste) ethiek nadrukkelijker samenvallen… de euro is ons moreel kompas geworden. En dat niet alleen in ondernemingsland, ook toenemend in maatschappelijke vraagstukken.

De economie heeft veel wat van waarde is gereduceerd tot louter koopwaar. We weten inmiddels de prijs van alles en de waarde van niets. Tegelijkertijd is er veel wat van waarde is ontkénd in de huidige economie – natuur en milieu en welzijn komen er bekaaid van af. De échte prijs van veel goederen wordt niet in rekening gebracht bij de consument. Dat is des te vervelender omdat daardoor schade wordt toegebracht aan de samenleving in brede zin en dat treft met name toekomstige generaties.

Als we systemisch dieper graven dan zien we een veelheid aan oorzaken van de opeenstapeling aan crises – voor ons vooral terug te voeren op de drang naar financieel rendement: de klimaatverandering waar teveel van wordt weggekeken, migratiestromen die we negatief duiden in financieel beheersmatige zin terwijl we wegkijken van het menselijke leed, doorslaande individualisering, en als haar tegenhanger een groeiende bureaucratie die zich via een woud aan regelgeving vervreemdt van haar burgers omdat het de menselijke maat ontbeert, een falend leiderschap in zowel de publieke als private sfeer, globalisering waarin steeds minder mensen hun weg nog vinden met als antwoord een groeiend en beklemmend nationalisme, politieke polarisatie, oplopende internationale spanningen en zo is de lijst lang. We putten alles uit: de veerkracht van de aarde (grondstoffen, luchtkwaliteit, bodemgesteldheid, watervoorraden, etc.), de veerkracht van de democratie (populisme, oorlogen, etc.), en niet in de laatste plaats de veerkracht van onszelf (burn-outs, ziekteverzuim, ‘quiet quitting’, etc.). We zijn beland in een wedstrijd van nachtmerries.

Er is nood aan een nieuwe ethische ambitie en bijbehorende narratief – bloei in plaats van groei, de menselijke maat in plaats van boekhouden, investeren in plaats van uitkeren, lange termijn welzijn voor velen in plaats van korte termijn welvaart voor enkelen, wij in plaats van ‘ik, en jij’, etc. Wij moeten loskomen uit die gijzeling door geld – en als we dat niet zelf doen, dan doet de samenhang van crises dat wel. Dat lijkt ons figuurlijk én letterlijk een doodlopende weg.

Leen Paape is emeritus-hoogleraar Corporate Governance aan Nyenrode Business Universiteit, en daarnaast commissaris/toezichthouder bij een aantal organisaties. Leo van de Voort is internationaal bestuursadviseur en partner bij Fuel for Living Strategies. Samen publiceren zijn binnenkort Gegijzeld door geld; het stockholmsyndroom van het aandeelhouderskapitalisme.

De gijzeling door geld doorbreken: Volg de training Meervoudige waardecreatie

Paape en Van de Voort schetsen een beklemmend beeld van onze westerse wereld, gegijzeld door het aandeelhouderskapitalisme. De focus op kortetermijnwinst en financiële rendementsmaximalisatie heeft geleid tot een explosie van crises: klimaatverandering, migratiestromen, ongelijkheid, burn-outs en meer. Zij  betogen dat het tijd is voor een nieuwe ethische ambitie. In hun boek Gegijzeld door geld; het stockholmsyndroom van het aandeelhouderskapitalisme  schetsen ze een alternatief: een economie gericht op bloei, welzijn en de lange termijn.

Tijd voor actie!

De ideeën van Paape en Van de Voort zijn niet alleen urgent, ze zijn ook realiseerbaar. In de training Meervoudige waardecreatie: Finance in the lead gaan we dieper in op de praktische kant van het creëren van een duurzame en rechtvaardige economie.