Prof. dr. Arco van de Ven RA: ‘Finance, neem het heft in eigen handen bij ESG – anders krijg je de ellende later op je bordje’
Van rapporteren naar sturen: hoe finance grip krijgt op ESG-informatie.
De rol van finance verandert ingrijpend door ESG en de CSRD (Sustainability Reporting Directive). Duurzaamheidsinformatie gaat niet alleen over rapportage, maar vraagt om een fundamentele aanpassing in de administratieve organisatie (AO). Hoewel finance professionals hierin een cruciale rol spelen, hebben veel organisaties moeite met de implementatie en betrouwbaarheid van ESG-data.
Hoe pak je dit als finance professional goed aan? Prof. dr. Arco van de Ven RA, hoogleraar Internal Control & Accounting Information Systems, adviseert finance professionals om grip te krijgen op ESG-informatievoorziening en interne beheersing. In een uitgebreid interview deelt hij zijn visie op de grootste uitdagingen, de impact op de AO en de stappen die finance nu moet zetten.
“Je moet betrokken zijn bij de materialiteitsanalyse en afdwingen dat er keuzes worden gemaakt over wat echt relevant is voor de organisatie. Dit leidt in het vervolg dat er niet honderden datapunten moeten worden verstrekt, die niet betrouwbaar te krijgen zijn.”
– Prof. dr. Arco van de Ven RA, hoogleraar Internal Control & Accounting Information Systems
Ook interessant: ‘Duurzaamheid vraagt om gedragsverandering – zonder draagvlak blijft het een papieren tijger’
ESG en informatievoorziening: ‘Elke week is er weer wat anders’
De relevantie van duurzaamheid voor organisaties kan niet meer worden ontkend, maar tegelijkertijd is er veel onzekerheid. Van de Ven ziet grote verschillen in hoe bedrijven omgaan met ESG-informatie en rapportageverplichtingen: “De belangrijkste trend op dit moment is dat er ongelooflijk veel onzekerheid is. In de VS zie je een terugtrekkende beweging en ook in Europa wil de Europese Commissie verminderde complexiteit. Dit betekent dat juist het belang dat organisaties zelf stellen en zicht op wat materieel is voor de organisatie, leidend in de strategie moet zijn.”
Voor de informatievoorziening betekent dit dat organisaties proactief moeten handelen en niet moeten afwachten. “Want anders vlieg je alle kanten op. Elke week is er weer wat anders, dus je moet het heft in eigen handen nemen.”
Veel bedrijven lopen op dit vlak nog achter. “Uit statistieken blijkt bijvoorbeeld dat 60% van de Duitse bedrijven ESG-informatie nog in Excel bijhoudt. Dat is gewoon niet stabiel genoeg. Je hebt een solide informatie-infrastructuur nodig, zoals een platform waarin duurzaamheidsinfo goed kan worden verzameld, vastgelegd en verstrekt. Daarnaast moet het systeem stabiel én flexibel zijn, zodat je eenvoudig kunt inspelen op nieuwe ontwikkelingen en wijzigingen snel kunt doorvoeren.”
Finance moet het stuur in handen nemen
De eerste stap die finance professionals en organisaties kunnen zetten om de AO rondom ESG-informatie beter in te richten, is zich nadrukkelijker bemoeien met de opzet van die informatie, stelt Van de Ven. “Je moet betrokken zijn bij de materialiteitsanalyse en afdwingen dat er keuzes worden gemaakt over wat echt relevant is voor de organisatie. Dit leidt in het vervolg dat er niet honderden datapunten moeten worden verstrekt, die niet betrouwbaar te krijgen zijn. Als je niet vanaf het begin erbij bent, dan krijg je alle ellende van het betrouwbaar maken van die data op je bordje. En nog sterker, je krijgt het niet betrouwbaar, dus je loopt het risico dat je onjuiste of inconsistente informatie hebt gerapporteerd,” waarschuwt hij.
“Onderzoek laat zien dat Sustainability-professionals dat veel meer doen dan financials. Finance voelt vaak ‘Wij gaan niet over dit soort dingen. Wij gaan toch over finance?’ Dus je moet in het begin aanwezig zijn, het stuur in handen nemen en het ownen.”
Meer gegevens leiden niet tot betere besluitvorming
Volgens Van de Ven is de grootste uitdaging om bij de bepaling van datapunten inzichten vanuit management accounting en AO mee te nemen. “Meer gegevens leiden niet automatisch tot betere besluitvorming. Het is eerder andersom. Het gaat in kritieke indicatoren en deze moeten ook betrouwbaar zijn. Juist dit laatste aspect is niet het eerste waar duurzaamheidsprofessionals aan denken.”
“Wat je ziet, is dat veel ESG-informatie wordt opgenomen vanuit financial accounting. Mensen denken: ‘Oh, die datapunten zijn ook wel interessant voor ons, laten we dat meenemen.’ En zo komen er ongelooflijk veel punten. Maar als je kijkt naar de praktijk, hoe krijg je dit ene datapunt nou betrouwbaar? Dan blijkt dat heel complex te zijn.”
“Dus de lessen die wij altijd geleerd hebben van management accounting en AO schijnen ineens vergeten te worden,” merkt Van de Ven op, zowel verbaasd als waarschuwend. De oplossing ligt volgens hem dan ook in een scherpe focus: “Vanuit management accounting weten we: less is more. Je moet de belangrijke punten kiezen, de punten die je redelijk betrouwbaar kunt krijgen, kunt maken of al hebt, en dáár op sturen. Dat is waar de materialiteitsanalyse om draait.”
ESG vereist een andere aanpak dan traditionele AO
De impact van ESG strekt zich uit over de hele waardeketen. Dat vraagt om een andere informatievoorziening dan bedrijven gewend zijn bij jaarrekeningen.
“Bij financiële rapportages wordt betrouwbaarheid geborgd door dubbel boekhouden en ingebouwde controles in ERP-systemen, zoals application controls en three-way matches,” legt Van de Ven uit. “Als er gerapporteerd moet worden over CO₂, dan is er nu nog geen dubbele boekhouding, al zijn daar wel aanzetten toe. En niet alleen de CO₂-uitstoot bij het maken van producten en diensten door leveranciers telt nu mee, maar ook de impact van klanten die het product gebruiken.”
“Bedrijven zoals Shell lopen hiertegenaan: hoe meet je de CO₂-impact van een klant die een auto gebruikt of brandstof verbruikt? Dat is informatie die organisaties vaak niet hebben, zeker niet op transactieniveau, en die sterk afhankelijk is van het product en de waardeketen waarin de organisatie zich bevindt,” aldus Van de Ven. “We zijn dus gewend om alleen over onze eigen organisatie te rapporteren, maar nu moeten we ook informatie krijgen van leveranciers en klanten – dat zijn geen bestaande informatieprocessen, en die moeten vaak opnieuw worden ingericht.”
Het gebrek aan betrouwbare waardeketeninformatie vormt een grote uitdaging. “In de Verenigde Staten heeft de SEC (Securities and Exchange Commission) onlangs besloten dat bedrijven niet verplicht zijn om Scope 3-emissies – de indirecte uitstoot in de waardeketen – te rapporteren. De kans dat Europa hierin ook een stap terugdoet, is aanwezig. Maar als je als organisatie écht duurzaam wilt zijn, is het ontzettend waardevol om te weten wat je klanten met jouw producten doen en hoe je kunt zorgen dat ook zij daar duurzamer mee omgaan,” stelt Van de Ven. Tegelijkertijd erkent hij de complexiteit: “Hoe zorg je ervoor dat je die informatie betrouwbaar krijgt, op een manier die ook accountants kunnen verifiëren? Dat is lastig…”
“Het wordt alleen nog maar leuker. ESG dwingt financials juist om méér business partner te zijn.”
De veranderende rol van de controller: ‘Het wordt alleen nog maar leuker’
Controllers willen al decennialang de stap maken van financial expert naar business partner. ESG dwingt hen om die rol nu écht op te pakken.
“Al meer dan 60 jaar wordt er geschreven dat controllers business partners moeten zijn. Dat hier al zo lang over wordt geschreven, betekent dat dit niet zo eenvoudig is.”
Vanuit zijn vorige rol als hoogleraar controlling aan de Open Universiteit Nederland, waar hij een aparte leerstoel had, zag Van de Ven dat veel financials deze rol al oppakken. “De nadruk op ESG betekent dat het belang alleen maar groter wordt. Als je kijkt naar wat ESG nu doet, dan dwingt ESG financials juist om méér business partner te zijn en misschien ook meer geaccepteerd te worden in die rol. Want het gaat niet over de rapportage van financiële resultaten achteraf maar het gaat over leading indicators – de voorspellende of sturende factoren – die uiteindelijk tot financiële resultaten of andere doelstellingen leiden. Ik denk dat het daardoor alleen nog maar leuker wordt.”
Van de Ven ziet deze ontwikkeling al in de praktijk: “Ik zie veel mooie voorbeelden zonder dat er een label ‘Chief Value Officer’ op geplakt wordt. Controllers pakken dit gewoon op!”
“Het zou me heel wat waard zijn als we daadwerkelijk teruggaan naar een systeemgerichte benadering… en het moet ook gaan gebeuren.”
Terug naar systeemgerichte controle
De groeiende nadruk op duurzaamheid leidt ook tot veranderingen in informatieverzorging en interne controle. Van de Ven ziet dat accountants en toezichthouders nog worstelen met hoe ESG-informatie gecontroleerd moet worden. Hij verwacht dan ook een ontwikkeling in de manier waarop betrouwbaarheid wordt geborgd: “Door de invloed van accountantscontrole en AFM is de nadruk erg komen te liggen op gegevensgerichte controle en documentatie. Tell me, show me, prove me. Dat irriteert mij best wel,” licht Van de Ven eerlijk toe. “Dat is logisch bij financiële data, maar het controleren van de volledigheid en juistheid van veel ESG-data is niet mogelijk op deze wijze. Je kunt niet simpelweg een bankafschrift checken of een CO₂-uitstoot bevestigen.”
De oplossing? Terug naar een systeemgerichte benadering: “We moeten weer terug naar de processen. De administratieve organisatie informatie-processen komen daarin steeds centraler te staan. En het zou me heel wat waard zijn als dat inderdaad gaat gebeuren… en het moet ook gaan gebeuren.”
Van verbazing naar vrolijke veerkracht: verrassende inzichten uit de praktijk
Op de vraag wat hem het meest heeft verbaasd in hoe organisaties omgaan met ESG, noemt Van de Ven twee dingen.
“Ten eerste: hoe weinig er bij de bepaling van de datapunten rekening wordt gehouden met de complexiteit van de dagelijkse praktijk. Ik was bij een workshop in Frankfurt van Standard Setters zoals EFRAG (European Financial Reporting Advisory Group), ISSB (International Sustainability Standards Board) en GRI (Global Reporting Initiative), en daar werd gezegd: ‘De hoeveelheid datapunten is toch niet een probleem, dat hebben we bij financiële data ook.’ De praktijk wordt nauwelijks meegenomen en dat verbaast me.”
Van de Ven licht toe: “Er wordt gemakkelijk gezegd: ‘Dat moet je doen.’ Maar als het gaat om de vraag wanneer iets materieel is, wordt het lastiger. Financiële materialiteit begrijpen we wel, maar hoe zit dat wanneer je één veroordeling minder hebt opgeschreven – is dat dan materieel of niet? Welke threshold hanteren we? Daar is eigenlijk nog geen duidelijke richtlijn voor.”
Tegelijkertijd wordt hij enorm blij van de deskundigheid, enthousiasme, daadkracht en vindingrijkheid van veel van de financials in cursussen die hij verzorgt. “Hoe financials met creatieve oplossingen komen. Het is ongelooflijk boeiend om te zien hoe ze er in de praktijk mee omgaan. Dit leidt altijd weer tot zeer leerzame sessies.”
Van de Ven ziet een interessante tegenstelling tussen theorie en praktijk. “Aan de ene kant is er een enorm theoretisch verhaal, maar kijk eens wat dat in de praktijk betekent. En aan de andere kant zie je hoe veerkrachtig de praktijk hiermee omgaat.” Met een glimlach voegt hij toe: “Er zit hier iemand naast me die had verwacht dat ik ‘vrolijke veerkracht’ zou zeggen – een term die ik in de cursus heb opgepikt. Alles is nu vrolijke veerkracht!” besluit hij met een knipoog.
Maak ESG-informatie beheersbaar en betrouwbaar
Vanaf 2025 moeten duizenden bedrijven voldoen aan CSRD-regelgeving. ESG-rapportage vraagt om een andere aanpak dan traditionele AO. Tijdens de cursus ‘AO en ESG: De invloed van ESG op informatieverzorging’ leer je van Prof. dr. Arco van de Ven RA hoe je ESG-informatie betrouwbaar vastlegt en strategisch inzet. Meld je vandaag nog aan.
Maak kennis met Arco van de Ven
Prof. dr. Arco van de Ven RA is vanaf 2008 hoogleraar Internal Control & Accounting Information Systems. Van 2010 tot 2014 was hij tevens hoogleraar Controlling aan de Open Universiteit Nederland.
Van de Ven is program director geweest van de post-initiële opleiding tot registercontroller (RC) en de opleiding tot controller voor publieke en maatschappelijke organisaties (CPC) aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Als docent heeft hij lesgegeven aan diverse post-experience opleidingen van de Erasmus Universiteit Rotterdam, Rotterdam School of Management en Vlerick-Gent Leuven Management School. Hij heeft vele (interim) functies als financieel directeur, controller en adviseur vervuld, w.o. CFO bij de start-up van een hypotheekbank voor Lehman Brothers in Nederland, ELQ-hypotheken; financieel directeur van de levensmiddelengroothandel P. Karsten Holding b.v. en diverse opdrachten bij non-profit organisaties. Daarnaast heeft hij diverse toezichthoudende functies vervuld. Hij is momenteel lid van de Raad van Toezicht en voorzitter van de Auditcommissie van Aafje, een zorginstelling in de regio Rotterdam. Tevens is hij lid van de Raad van Tucht van de Vereniging van Registercontrollers en lid van de Raad van Commissarissen en voorzitter van de Auditcommissie van Hof Wonen. [Ontdek Van de Vens expertise en cursussen]